Diktatör Ahmed el Beşir’in 2019’da devrilmesinden sonra kurulan sivil idare sayesinde ülke biraz huzura kavuşmuştu lakin çok kısa sürdü bu sakinlik. 2021 yılında askerlerin müdahalesiyle siviller idareden uzaklaştırıldığından bu yana ülke Askeri Konsey lideri Abdülfettah el Burhan tarafından yönetiliyor.
Askerler çatışıyor
Normalde askeri idareye karşı sivil bir direnişin olmasıdır mantıklı olan, zira Sudan halkının toplumsal itiraz kültürü oldukça gelişkin. Lakin bu defa ülkede 200’den fazla kişinin vefatına yol açan çatışmalar askerler ortasında sürüyor. General Burhan’ın başında bulunduğu Sudan ordusu ile General Muhammed Hamdan Dagalo’nun liderliğindeki paramiliter küme Süratli Takviye Güçleri (HDG) Cumartesi gününden beri çatışıyor. Her iki küme da birbirlerinin yakın müttefikiydi bir vakitler. Sivil iktidarı 2021 darbesiyle birlikte devirmişlerdi.
Sorun HDG’nin ordu bünyesine girme teklifini reddetmesi. Askerler ile sivil başkanlar bir ortaya gelip darbenin yol açtığı siyasi krizi sona erdirmek için bir muahede yapmaya çalışırken, HDG’nin de sistemli orduya entegre edilmesi kilit bir sorun haline gelmişti. Askeri Konsey Başkanı Burhan’ın ordu bünyesine katılmadığı için “asi” ilan ettiği küme orduya entegre olması durumunda hem ticari çıkarlarını hem de bağımsızlığını kaybedeceği gerekçesiyle bu karara itiraz ediyor. Başkanlık hevesleri olan, şu sıralar Rusya ile de yakın ilgi içinde bulunan Dagalo’nun bunu kabul etmeye niyeti yok.
Yemen’de Suudi işgalinin destekçisi
HDG pek de güzel bir üne sahip değil. 2013 yılında kurulan küme, Darfur’da savaş hataları işlemekle suçlanan Cancavid milislerinden oluşturulmuş, periyodun Sudan idaresi 2000’li yıllardaki Darfur çatışması sırasında bu kümesi ordunun isyanı bastırmasında yardımcı olmak için kullanmıştı. 2017 yılında HDG’yi bağımsız bir güvenlik gücü olarak yasallaştıran bir yasa kabul edilmişti. Önderleri Dagalo, el Beşir’in yardımıyla zenginleşmiş, ailesi altın madenciliğinin yanı sıra hayvancılıkla uğraşan biri. Toplumsal muhalefet yükseldiğinde, tıpkı Mısır’da olduğu üzere ordu halkın ihtilalini çalmış, Dagalo da el Beşir’in devrilmesinde rol almıştı.
Formel bir eğitimi olmayan Dagalo, her ne kadar “yönetimi sivillerin alması için uğraş ediyorum” dese de buna inanan yok. Hava gücü ya da tanklardan mahrum olsa da 70 bin askeri olduğu varsayım edilen HDG, yıllardır Yemen’de ülkelerini savunan Husi güçlerine karşı Suudi Arabistan yanında savaşmıştı.
Uluslararası izolasyon mümkün
İç savaşa evrilme ihtimali olan Sudan 1989’da iktidarı ele geçiren Beşir periyodunda memleketler arası alanda yalnız bür ülkeydi. Beşir, 1990’larda Sudan’ı Usame bin Ladin üzere cihatçılar için bir sığınak haline getiren İslamcı bir ihtilale liderlik etmişti. Daha sonra Memleketler arası Ceza Mahkemesi tarafından Darfur’da savaş kabahati işlediği, soykırım yaptığı teziyle da suçlanmıştı.
Halk ayaklanması sonucu Beşir’in devrilmesinin akabinde ülke memleketler arası topluluğa kabul edilmeye başlanmıştı. Örneğin ABD, Sudan’ı otuz yıldır bulundurduğu terörizmi destekleyen ülkeler listesinden çıkartmıştı. Çin de Sudan’a Beşir sonrası liman, demiryolu tipinden projelerinde takviye vermişti.
Biri ülkenin resmi ordusu oburu ordu dışı kalmakta ısrar eden paramiliter küme ortasında süren çatışmalar, ülkeyi memleketler arası alanda tekrar eski pozisyonuna itebilir. Zira bu durum ülkede denetimsizliğe yol açabilecek boyutta. Ülkenin altın kesiminde faaliyet gösteren Rus Wagner paralı asker kümesinin varlığı buna örnek. ABD, pekala Wagner’in varlığını mazeret edip ülkeyi yine “terörü destekleyen ülkeler” listesine alabilir. Halkın yoksulluğu da günden güne artıyor alışılmış.
Yani filler tepişirken çimler eziliyor.
Sudan’da olan tam da bu.